***Είναι πραγματικά απαραίτητη η προειδοποίηση για spoiler; Πιθανότατα γνωρίζετε ήδη την ιστορία.
Ένα από τα πιο ενοχλητικά πράγματα στη νέα σειρά του Ryan Murphy στο Netflix, είναι ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζεται η εικόνα του Dhamer ως ένας ελκυστικός, αθλητικός άντρας. Οι γυαλιστεροί μύες, η άσκηση με τα βάρη και η γοητεία του, λες και ο πραγματικός δολοφόνος είναι κάποιο είδος κινηματογραφικού σταρ. Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα με τις περισσότερες ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές που ασχολούνται με το θέμα των κατά συρροήν δολοφόνων: κατασκευάζουν μια αφήγηση που βασίζεται στον δολοφόνο ως πρωταγωνιστή της ιστορίας, παρόλο που δεν είναι καθόλου αυτό το ζητούμενο. Τι γίνεται με τα θύματα; Τι γίνεται με την κοινωνία που άφησε αυτούς τους δολοφόνους να αναπτυχθούν και να δράσουν με τον τρόπο που το έκαναν;
Φαίνεται ότι δεν υπάρχουν σκηνοθέτες εκεί έξω που μπορούν πραγματικά να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με τον τρόπο που υποτίθεται ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σειρές που παρακολούθησα για το θέμα ήταν η σειρά Mindhunter του David Fincher, η οποία προς τιμήν του, δεν χρησιμοποίησε τη φρίκη των δολοφονιών για να καταφύγει σε εντυπωσιασμό. Αλλά το Mindhunter έπεσε σε μια ακόμη παγίδα: στην ανάγκη να εξηγήσει πώς λειτουργεί το μυαλό αυτών των δολοφόνων, λες και οι υποθέσεις αυτές πρέπει να περιοριστούν στη δουλειά ενός ντετέκτιβ και το φαινόμενο είναι κάτι που μπορεί να αφηγηθεί αποκλειστικά μέσα από το αστυνομικό είδος. Ο Fincher, όπως και πολλοί άλλοι, έχει συμβάλλει στον μύθο της "ανώτερης νοημοσύνης" των κατά συρροή δολοφόνων, στις ταινίες του (βλ. Se7en). Ένα πολύ ενοχλητικό ψέμα, το οποίο το Mindhunter διορθώνει δείχνοντας ότι πολλοί κατά συρροή δολοφόνοι δεν είναι τελικά και τόσο έξυπνοι. (Για να μην παρεξηγηθώ, να σημειώσω ότι το Mindhunter είναι πολύ καλή σειρά από πολλές απόψεις. Αλλά αυτό δεν είναι το θέμα σε αυτό το μπλογκ).
Η τηλεοπτική σειρά Dhamer, αντίθετα, δεν το κάνει αυτό. Είναι προφανές ότι ο Dhamer δεν ήταν εγκληματική διάνοια. Ήταν εξαιρετικά απρόσεκτος, και πιάστηκε εξαιτίας αυτού του γεγονότος. Ωστόσο, ήταν αρκετά καλός στο χειρισμό. Κατάφερε να αποφύγει να συλληφθεί, εκμεταλλευόμενος τον ρατσισμό μέσα στην αστυνομία, και κυρίως την ομοφοβία της, η οποία ήταν ανεξέλεγκτη τη δεκαετία του '80 και του '90 λόγω της πανδημίας του HIV. Οι αστυνομικοί παρέδωσαν πίσω στον Dhamer ένα 14χρονο αγόρι από το Λάος, τον Konerak Sinthasomphone, που χρειαζόταν σαφώς ιατρική βοήθεια, αντί να τον πάνε στο νοσοκομείο και να συλλάβουν τον Dhamer για την κακοποίηση - επειδή ο Dhamer τους είπε ευθέως ότι ήταν η σχέση του χωρίς να “ντραπεί”. Έτσι, φρόντισε να διασφαλίσει ότι θα εγκαταλείψουν την ενασχόληση με τους “έκφυλους ομοφιλόφυλους” το συντομότερο δυνατό.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι συνήθεις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές αφηγήσεις για τους μαζικούς δολοφόνους είναι προβληματικές. Ένας από αυτούς έχει να κάνει με την πτυχή της ψυχικής υγείας και τον τρόπο με τον οποίο τόσο οι κινηματογραφιστές όσο και το κοινό έχουν σε μεγάλο βαθμό άγνοια και αδυναμία να την αντιμετωπίσουν λεπτομερώς. (Το Mindhunter χειρίζεται αυτό το θέμα αρκετά καλά). Ένα από τα πιο ενοχλητικά πράγματα σχετικά με την υπόθεση του Dhamer, είναι ο τρόπος με τον οποίο η δίκη του περιστράφηκε γύρω από το ερώτημα αν ήταν εχέφρων ή παράφρων όταν διέπραττε αυτές τις φρικαλεότητες. Σύμφωνα με τον αυστηρό ορισμό των δικαστηρίων, εκείνη την εποχή, εχέφρων σήμαινε να ξέρεις να ορίζεις τη διαφορά μεταξύ του τι είναι σωστό και του τι είναι λάθος, και αυτό που τους ενδιέφερε ήταν αν είναι εμφανής η πρόθεση του δολοφόνου να σχεδιάσει το φόνο εκ των προτέρων και να διαφύγει από το νόμο στη συνέχεια, κρύβοντας τα αποδεικτικά στοιχεία. Ο Dhamer κρίθηκε ένοχος γι' αυτό ως δολοφόνος από πρόθεση. Ήξερε τη διαφορά, σύμφωνα με τη λογική. Ήξερε ότι το να σκοτώνεις ανθρώπους ήταν κακό. Αλλά δεν μπορούσε να σταματήσει τον εαυτό του. Και προσπάθησε να καλύψει τα ίχνη του - αν και κράτησε πολλά αποδεικτικά στοιχεία. Τόσα πολλά, μάλιστα, που όταν τελικά συνελήφθη, δεν μπορούσε να αρνηθεί την εμπλοκή του στους φόνους. Το δικαστήριο αγνόησε την εκτίμηση ενός εμπειρογνώμονα, ότι ο Dhamer έπασχε πιθανότατα από δύο διαταραχές προσωπικότητας: τόσο οριακή όσο και σχιζοτυπική, επιπλέον της παραφιλικής του διαταραχής. Αν αυτό δεν είναι ψυχική ασθένεια, τότε τι είναι; Ποιος εχέφρων άνθρωπος θα μπορούσε να διαπράξει αυτές τις φρικτές πράξεις;
Φαίνεται ότι οι περισσότερες αφηγήσεις αποτυγχάνουν όταν πρόκειται να απεικονίσουν σύνθετους χαρακτήρες, όπως αυτοί που πάσχουν από ψυχική ασθένεια. Η άγνοια είναι άφθονη για το θέμα, παρά το γεγονός ότι έχουμε τόσες πολλές ταινίες που ασχολούνται με αυτό το θέμα και παρά το γεγονός ότι η ψυχιατρική έχει εξελιχθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Στη χειρότερη περίπτωση, οι ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας στις ταινίες είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε. Παράλογοι, μη ανθρώπινοι, ανίκανοι να αγαπηθούν. Στην “καλύτερη” περίπτωση, είναι επιπλέον εγκληματίες - διάνοιες ή ιδιοφυΐες, όπως του τύπου Χάνιμπαλ Λέκτερ.
Το κοινό δεν καταλαβαίνει το νόημα: ο Ντάμερ ήταν πράγματι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Οι ψυχικές διαταραχές συμβαίνουν σε πραγματικούς ανθρώπους που περνάει κανείς από δίπλα τους κάθε μέρα. Δεν είναι προφανές, πάντα. Και κυρίως, δεν οδηγεί απαραίτητα στη βία. Στην πραγματικότητα, η χρήση βίας είναι αρκετά σπάνια όταν πρόκειται για ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας.
Η αποτυχία στην αφήγηση του Dhamer είναι πολλαπλή. Προτείνεται να προσεγγίσουμε τον Jeff Dhamer με συμπάθεια. Πιθανώς γεννήθηκε όπως ήταν, ή η κακοποίηση των γονιών του (η οποία μάλλον μεγεθύνεται σε μεγάλο βαθμό στην τηλεοπτική σειρά) τον οδήγησε σε αυτό που ήταν: ήταν γιος μιας τρελής μητέρας και ενός αδιάφορου πατέρα. Το χειρότερο, όμως, που κάνει η σειρά είναι ότι επικεντρώνεται γύρω από τον Jeff Dhamer - και όχι γύρω από τα θύματά του. Προς τιμήν των δημιουργών, προσπαθούν μια φορά να αντιστρέψουν την αφήγηση - στην περίπτωση του Tony Hughes. Αλλά ακόμα και αυτή η σχέση, παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ρίχνει φως σε μια άλλη υποτιθέμενη πλευρά του Dhamer: αυτή του ανθρώπου που ήθελε απεγνωσμένα να έχει μια ανθρώπινη σχέση, και ήταν στα πρόθυρα να την αποκτήσει, αλλά απέτυχε και πάλι να το κάνει. Ακόμα περισσότερη συμπάθεια για τον δολοφόνο.
Ήρθε η ώρα να αντιστρέψουμε την αφήγηση: το παλιό μοτίβο του Χόλιγουντ που επικεντρώνει την προσοχή σε έναν και μόνο πρωταγωνιστή, ο αγώνας του οποίου είναι να πάρει αυτό που θέλει, δεν μπορεί και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις των κατά συρροή δολοφόνων. Διότι, εξ ορισμού, όταν χρησιμοποιείται ένα τέτοιο μοτίβο, οδηγεί στη συμπάθεια προς τον δολοφόνο και στην εξύμνηση της δολοφονίας. Το κοινό είναι καλωδιωμένο να θέλει να νιώθει συμπάθεια για έναν πρωταγωνιστή, γιατί έτσι κατασκευάζονται οι μύθοι από την αρχή της ιστορίας της αφήγησης. Αντίθετα, αυτό που πραγματικά έχουμε εδώ, η αληθινή ιστορία, είναι το εξής: μια πολύπλευρη αποτυχία μιας κοινωνίας να προστατεύσει τα θύματα. Και αυτή η αφήγηση είναι κάτι που χρειαζόμαστε απεγνωσμένα. Όχι να αναγάγουμε άρρωστα άτομα στη σφαίρα του μύθου.
Μια τέτοια αφήγηση θα ήταν δύσκολο να γραφτεί. Είναι δύσκολο για έναν συγγραφέα να χειριστεί πολλαπλούς πρωταγωνιστές και πολλαπλά νήματα πλοκής. Αλλά είναι κάτι που μπορεί να γίνει και πρέπει να γίνει. Δεν υπάρχει έλλειψη συγγραφέων στις Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε έλλειψη κεφαλαίων, ούτε έλλειψη εμπειρίας. Ο κινηματογράφος και η τηλεόραση απασχολούν σήμερα ανθρώπους με μεγάλες ικανότητες, οι οποίοι μπορούν να χειριστούν εξαιρετικά περίπλοκες αφηγήσεις. Δεν υπάρχει έλλειψη τεχνικής. Μόνο έλλειψη οράματος.
Συγκεκριμένα, η σειρά Dhamer απέτυχε να θέσει το κέντρο βάρους εκεί όπου θα μπορούσε πολύ επιτυχημένα να το βάλει: στο κέντρο της ΛΟΑΤΚΙA+ κοινότητας που χτυπήθηκε βάναυσα από τον Dhamer. Τα γκέι μπαρ και οι σάουνες της εποχής ήταν οι τόποι όπου ψάρευε τα θύματά του. Μια αφήγηση επικεντρωμένη σε αυτούς τους χώρους όπου κινούνταν τα θύματα, μια αφήγηση επικεντρωμένη στο πως κάθε ένας από αυτούς τους ανθρώπους εξαφανιζόταν, στις ιστορίες τους που μπορεί να διασταυρώνονταν, βασισμένη στις αναμνήσεις όσων τους έζησαν, αυτό θα ήταν κάτι πραγματικά πρωτοποριακό. Και θα τόνιζε την απώλεια, την έκπληξη για τις διαρκείς και ακατανόητες εξαφανίσεις τους. Το Dhamer προσπερνάει αυτούς τους χώρους και την λειτουργία τους, και τους χρησιμοποιεί ως σκηνικό, ενώ ήταν το κέντρο όλων όσων συνέβησαν από την πλευρά των θυμάτων. Στην σειρά Conversations with a Killer: The Jeffrey Dahmer Tapes βλέπουμε πραγματικές τέτοιες μαρτυρίες, και ήταν όντως διαφωτιστικό και σημαντικό που αναδείχθηκε και αυτή η πλευρά της ιστορίας.
Μια ειλικρινής αφήγηση για το φαινόμενο των κατά συρροή δολοφόνων στις ΗΠΑ, θα πρέπει να εξετάσει μετωπικά αυτές τις συνθήκες που επιτρέπουν και ενθαρρύνουν τους κατά συρροή δολοφόνους να δράσουν. Πολλαπλές αποτυχίες σε όλα τα μέτωπα: έλεγχος της οπλοκατοχής, φροντίδα της ψυχικής υγείας, αποφυγή της εξύμνησης της βίας και της εξύμνησης των ίδιων των κατά συρροή δολοφόνων και άλλα πολλά. Η βιομηχανία κινηματογράφου και τηλεόρασης στις ΗΠΑ ενισχύει τον εντυπωσιασμό και εξιδανικεύει το φαινόμενο των κατά συρροή δολοφόνων, προς όφελος της υψηλής τηλεθέασης και της εισπρακτικής επιτυχίας, αντί να αποτελεί εργαλείο για την αναζήτηση της κατανόησης, που είναι το μόνο πράγμα το οποίο χρειαζόμαστε από την αφήγηση ιστοριών στ' αλήθεια. Είναι σαν οι ΗΠΑ να φοβούνται να κοιταχτούν στον καθρέφτη. Αλλά μόνο τότε, μόνο έτσι, οι Αμερικανοί θα μπορέσουν να αλλάξουν την ιστορία τους και να αφήσουν την κοινωνία τους να ξεκινήσει να επουλώνει τις πληγές.
Comments